Complicaties in stopwatches – meer dan alleen een tikkende secondewijzer
In de horlogerie heet alles wat méér doet dan alleen uren, minuten en seconden aangeven een complicatie. Dat geldt voor een datumvenster, een maanstand – maar óók voor de functies die een stopwatch tot een echt meetinstrument maken.
Chronograaf: de basiscomplicatie van elke stopwatch
Een stopwatch is eigenlijk een pure chronograaf: een uurwerk dat niet de kloktijd toont, maar enkel de verstreken tijd. Starten, stoppen en weer op nul zetten van de secondewijzer (en vaak ook een minutenteller) vormen de kern van de complicatie.
Technisch wordt de chronograaf via een kolomwiel of camsysteem aan het tandwielstel van het uurwerk gehangen. Met een druk op de knop grijpt de chronograaf in of uit, terwijl het basisuurwerk gewoon doorloopt. De meeste eenvoudige mechanische stopwatches hebben één centrale secondewijzer en soms een kleine minutenteller – dat is de “oerversie” van alle verdere complicaties.
Flyback en “permanent motion”
Een belangrijke vervolgstap is de flyback (retour en vol). Bij een gewone stopwatch moet je eerst stoppen, dan resetten en dan opnieuw starten. Bij een flyback kan dat in één enkele druk: de wijzer springt naar nul en loopt meteen weer verder. Ideaal voor snelle opeenvolgende intervallen, bijvoorbeeld bij autosport of luchtvaart.
Hier komen we in de buurt van wat verzamelaars soms “permanent motion” noemen. Bij bepaalde stopwatches – denk aan sommige Taylor- of Heuer-modellen – loopt het basisuurwerk permanent door. Je stopt en reset niet de hele beweging, maar alleen de meetwijzers. De brug tussen flyback en permanent motion is dan:
-
de tijdmeting in het uurwerk zelf wordt nooit onderbroken;
-
de wijzer(s) die jij ziet, kunnen razendsnel worden gestopt, teruggeslagen en weer “meegetrokken”.
“Permanent motion” is dus geen perpetuum mobile, maar horologisch shorthand voor een permanent lopend uurwerk met een flyback-achtige bediening van de wijzers.
Split-seconds / rattrapante: twee tijden tegelijk
Nog een stap ingewikkelder is de split-seconds of rattrapante. Daarbij liggen twee secondewijzers over elkaar op dezelfde as. Met een extra drukknop kun je één wijzer stilzetten om een tussentijd af te lezen, terwijl de andere gewoon doorloopt. Druk je opnieuw, dan springt de stilstaande wijzer weer naar de lopende wijzer toe.
Mechanisch vraagt dit om een tweede kolomwiel en een uitgekiend koppelsysteem. In de praktijk wordt dit gebruikt voor tussentijden in atletiek, wielrennen of autoraces: je kunt zowel de tussen- als de eindtijd vastleggen.
Veel stopwatches met “Taylor Patent” op de wijzerplaat zijn precies dit type: rattrapante, vaak gecombineerd met een permanent lopende basis en flyback-functionaliteit – een mooi voorbeeld van hoe meerdere complicaties in één stopwatch samenkomen.
Dead-beat seconds en langere registers
Sommige precisie-instrumenten gebruiken dead-beat seconds: de secondewijzer maakt geen vloeiende beweging, maar springt precies één keer per seconde. Dat maakt aflezen makkelijker en sluit aan bij het gevoel van kwartsklokken, maar is volledig mechanisch opgelost.
Daarnaast bestaan er stopwatches met extra tellers voor langere periodes: minutentellers, uurtotalisers of kwartier-indicatoren voor vergaderingen, rechtbanken en parlementen. In sport en techniek zie je juist lange totalisers (tot 12 uur) zodat een hele race of proef in één keer gemeten kan worden.
Waarom complicaties een stopwatch zo interessant maken
Met deze bril op zie je een stopwatch niet meer als “een grote secondewijzer”, maar als een klein mechanisch laboratoriuminstrument. De basis-chronograaf, flyback, split-seconds/rattrapante, dead-beat seconds, langere registers en soms zelfs een permanent-lopende constructie (“permanent motion”) maken van een stopwatch een mini-universum aan horologische vindingen.
Precies dat maakt ze zó leuk om te bestuderen, te verzamelen en op je site uit te lichten.
Reactie plaatsen
Reacties