De stopwatch-watch in Space

De Speedmaster als ruimte-stopwatch

Als je aan Omega en ruimtevaart denkt, denk je automatisch aan de “Moonwatch”. Maar wie de Omega-saga rond de Speedmaster goed leest, ziet eigenlijk nog iets anders: het verhaal van een stopwatch die toevallig om de pols gedragen wordt. In de twee hoofdstukken over “A comme Astronaute” zie je keer op keer dat de Speedmaster niet zozeer als luxe horloge, maar vooral als cruciaal timinginstrument wordt ingezet. Hieronder een blog post over de rol van de Speedmaster in de ruimtevaart. De teksten zijn afkomstig uit de onderstaande bestanden.

In deze blog kijk ik vanuit stopwatch-perspectief naar dat verhaal: hoe de Speedmaster, digitale varianten en speciale boordchronometers stap voor stap de timing van de ruimtevaart hebben bepaald.

Van juwelier naar ruimte-laboratorium: NASA zoekt een stopwatch

In 1965 koopt NASA heel prozaïsch een aantal chronografen “zoals jij en ik dat doen bij de lokale juwelier”. Een van die modellen is de Omega Speedmaster. In tegenstelling tot veel later ontwikkelde instrumenten is hij niet speciaal voor de ruimte ontworpen; hij moet gewoon de zwaarste selectie ooit doorstaan. Terwijl concurrerende chronografen sneuvelen in hitte, kou, schokken en vacuüm, blijft de Speedmaster functioneren – daarom wordt hij standaard onderdeel van de uitrusting van Amerikaanse astronauten.

In de praktijk wordt de mechanische chronograaf vanaf dat moment gebruikt als stopwatch:

• om motorstoten en koerscorrecties precies te timen,

• om experimenten en manuele procedures af te stemmen,

• en als onafhankelijke back-up voor boordklokken en grondcontrole.

Het is veelzeggend dat Omega later in advertenties schrijft dat “wat NASA ook met de Speedmaster deed, hij hield stand” – en dat daarmee impliciet de betrouwbaarheid van hun “ruimte-stopwatch” wordt verkocht.

Gemini, Apollo en de eerste ruimtewandeling: stopwatch aan de pols

Tijdens de Gemini-vluchten en later in het Apollo-programma is de Speedmaster in feite de persoonlijke stopwatch van de astronaut. Voor de eerste Amerikaanse ruimtewandeling van Ed White (Gemini 4) en later voor de spectaculaire “scooter in space”-EVA van Bruce McCandless blijft de Speedmaster een constante factor: vrijwel alle andere apparatuur en pakken zijn doorontwikkeld, maar het chronograaf-uurwerk is nog steeds hetzelfde.

Dat geeft goed aan hoe NASA naar de functie kijkt: je kunt het ontwerp van de capsule, de raket en de ruimtepaktechniek moderniseren, maar je hebt altijd een robuust, mechanisch, onafhankelijk tijdmeet-instrument nodig. En dat is precies wat een stopwatch hoort te zijn.

Skylab: als de boordklok uitvalt, wordt Omega tot “echte” stopwatch-bouwer

Een van de meest interessante verhalen uit de Omega-saga voor stopwatch-liefhebbers is het Skylab-incident. Tijdens de Skylab SL-4 missie (1973) valt de Amerikaanse klok die een belangrijke camera aanstuurt plotseling uit. De hele missie is grotendeels gericht op het maken van tienduizenden foto’s, elk met een exact tijdstip. Zonder betrouwbare tijdstempel is het wetenschappelijke nut van de beelden vrijwel nul.

NASA belt in paniek met Omega. Op basis van telefonische specificaties slaagt de R&D-afdeling er binnen twee weken in een speciale elektronische boordchronometer te ontwikkelen, met extreem precieze afmetingen zodat hij naadloos in de bestaande camerahouder past. De astronauten Gerald Carr, William Pogue en Edward Gibson kunnen het instrument probleemloos monteren en de missie kan doorgaan.

Dat is eigenlijk het moment waarop Omega van “horlogemaker met een goede chronograaf” verandert in een echte leverancier van ruimte-stopwatches: een dedicated boordchronometer, ontwikkeld onder tijdsdruk, om wetenschappelijke timing te redden.

Van Moonwatch naar digitale stopwatch: de Quartz Speedmaster

In de jaren zeventig verschuift de techniek van puur mechanisch naar elektronisch. Omega ontwikkelt de Speedmaster Professional Quartz, uitgerust met een extreem platte LCD-module. Dit is de eerste digitale chronograaf die tegelijkertijd alle tijdfuncties kan tonen én 24 uur lang kan registreren met een resolutie van 1/100 seconde.

Belangrijk voor de stopwatch-liefhebber:

• functies als Split (tussen-tijden) en Lap (ronde-tijden),

• volledige registratie van chronograaffuncties over 24 uur,

• alles afleesbaar in één oogopslag op het digitale display.

Wie gewend is aan klassieke mechanische stopwatches, herkent hier meteen de logica van professionele sport- en laboratoriumtimers – alleen dan in een horloge dat óók “Moonwatch” mag heten.

De X-33: een multifunctionele stopwatch voor de toekomst

In de jaren negentig presenteert Omega de Speedmaster Professional X-33, een high-tech quartz-model dat door astronauten, kosmonauten en testpiloten mee wordt ontworpen. De X-33 combineert analoge wijzers met een digitaal display en biedt een heel scala aan stopwatch-achtige functies:

• chronograaf tot 1/100 seconde,

• mission elapsed time (duur van de missie),

• wereldtijd en lokale tijd,

• countdown timers,

• krachtige akoestische alarmen,

• alles bedienbaar met handschoenen aan.

In de Omega-tekst wordt de X-33 dan ook niet meer “Montre de la Lune”, maar “Montre de Mars” genoemd – een duidelijke hint dat dit de volgende generatie ruimte-stopwatch is die klaarstaat voor toekomstige planetenreizen.